શ્રી સત્યનારાયણજીની કથા ભક્તિથી ભરેલ શાસ્ત્ર છે. શ્રી સત્યનારાયણજીના શ્રવણથી ભક્તિનો આવિર્ભાવ થાય છે અને સંસારના બંધનમાંથી જીવાત્મા મુક્ત થાય છે.

કોઈપણ કથાના આરંભ કરતા પહેલા મહાતમ્ય સમજાવામાં આવે છે. પરંતુ આ સત્યનારાયણની કથામાં કોઈ મહાતમ્ય રજુ કરવામાં આવેલા નથી બીજી કોઈપણ કથામાં મુખ્ય દેવ કે દેવીની અવતારી કથાઓનું વર્ણન જોવા મળે છે જ્યારે આ શ્રી સત્યનારાયણ કથામાં સત્યનારાયણ દેવને અવતારી દેવ માનવામાં આવેલ નથી આ શ્રી સત્યનારાયણ દેવને શ્રી વિષ્ણુ તરીકે કલ્પેલા છે જે સત્ય સ્વરૂપે આપણા જીવનમાં સ્થાન પામે તે માટે વ્રતના સ્વરૂપે ચાર દ્રષ્ટાંત દ્વારા સમજાવવામાં આવેલ છે. આ ચાર દ્રષ્ટાંત આ સમાજના ચારેય વર્ણનાં માટે છે જે આ કથાના દ્રષ્ટાંતના પાત્રો દ્વારા પ્રતિપાદન કરવાનો પ્રયત્ન કરેલ છે.

કથાનો આરંભ કરતા પહેલા સત્યનારાયણનું મહાતમ્ય સમજવું જોઈએ જ્યાં સુધી સંત, સર્જનહાર અને શાસ્ત્ર આ ત્રણનું મહાતમ્ય સમજવામાં ન આવે ત્યાં સુધી જીવનમાં સાર્થકતા મળતી નથી. પરમાત્માનું સ્વરૂપ સમજ્યા સિવાય જીવાત્મા ઉપાસના કરે છે તો યથાર્થ ફળથી એ વંચિત રહે છે.

સત્યનારાયણ વ્રત કથામાં સત્યને સાક્ષાત ભગવાન માનીને જીવનમાં સત્ય આચરણનું વ્રત લેવાની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. આજ એનું તાત્પર્ય છે આજ એનો મૂળ હેતુ રહેલો છે.

ફક્ત સાચું બોલવા માત્રની એક નાની ક્રિયા નહિ પરંતુ જીવનમાં ડગલે ને પગલે આપણા દરેક ક્ષેત્રમાં ધર્મ, કર્તવ્ય, નીતિ, સદાચાર, વિવિક અને મર્યાદાના આધાર ઉપર સાચું બોલવું તે છે.

સત્યને નારાયણ કહેવામાં આવેલ છે એ સાચું બોલવા પુરતું સીમિત નથી આપણા મનની બધી વૃત્તિઓ – ઈચ્છાઓ અને ક્રિયાઓને જ્યારે ધર્મ મર્યાદા પ્રમાણે ઢાળવામાં આવે ત્યારે સત્ય રૂપી પ્રભુનું જીવનમાં અવતરણ થયું સમજવું જોઈએ આ અવતરણ ઈશ્વર પ્રાપ્તિનું કે દર્શનનું એક રૂપ છે.

શ્રી સત્યનારાયણ વ્રત કથામાં ભિક્ષા માંગતો બ્રાહ્મણ, કઠિયારો, લીલાવતી, કલાવતી, સાધુ વાણીયો, તુંગધ્વજ, ચન્દ્ર્કેતું કે ગોવાળ વગેરેનું વર્ણન છે એમાં એકજ વાત નિશ્ચિત થાય છે કે સત્યનિષ્ઠા ધારના કરવાથી સત્યનારાયણનું વ્રત લેવાથી લૌકિક અને પરલૌકિક બંને જીવન સુખ-શાંતિ વાળા બને છે અને આ સત્ય પ્રવૃતિને છોડી દેવાથી ઘણાબધા દુખનો સામનો કરવો પડે છે.

સત્યનારાયણ વ્રત કથામાં આવાજ ઉદાહરણો પ્રસ્તુત કરવામાં આવ્યા છે અને સાભળવા વાળાને સમજાવામાં આવ્યું છે કે એમણે ચક્રધારી કૃષ્ણ કે ધનુર્ધારી રામનેજ ભગવાન માનીને  સંતુષ્ટ ન થઇ જવું જોઈએ પરંતુ એ પણ અનુભવ કરો જોઈએ કે નારાયણનો પ્રત્યક્ષ સંપર્ક આપણે સત્યના આચરણ દ્વારાજ પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ.

સદાચારી વ્યક્તિ એકાએક ઈશ્વરના અનુગ્રહને પાત્ર બની જાય છે એના જવનની બધી દિશા આનંદ-મંગલ થી ભરપુર રહેતી હોય છે.

જેણે નારાયણને સત્યના રૂપમાં ઓળખ્યા નથી એટલુજ નહિ પણ નૈવેદ્યથી અને સ્તુતિ-પૂજા માત્રથી એમને ફોસલાવાની બાળ રમત કર્યાકરી છે એવા લોકો આ મુશ્કેલીઓ માંથી કંઈપણ નક્કર વાસ્તવિક લાભ મેળવી શકશે નહિ.

સારા આચરણની શુભ ભાવનાઓ લોકોના મનમાં બેસાડવા માટે સત્યનારાયણ વ્રત કથાનો પ્રચાર થવો જરૂરી છે.

પરંતુ દુઃખની વાત છે કે આ કથાનો સાચો હેતુ સમજવાનો કોઈ પ્રયત્ન કરતુ નથી અને સાચી રીતે સમજવાનો પ્રયાસ પણ થતો નથી.

કથામાં સત્યનારાયણ પ્રભુ હાજર હોયછે અન્ય ભાવિક શ્રોતાઓ હાજર હોય છે એમની અવગણના કરી અમુક લોકો જેમને ફક્ત પ્રસાદમાંજ રસ છે એવા લોકો બીજાનો કથા રસ ઝુટવે છે વાતો કરી વિક્ષેપ કરે છે.

થોડી દક્ષિણા આપી દેવાથી લોકો માનીલે કે એમને પુણ્ય મળી ગયું અને જે લાભ કથાના પાત્રોએ મેળવ્યો એ અમને પણ મળી જશે.

આ આશા નિરાશામાં બદલાય છે. પ્રભુની કૃપા બેચાર રૂપિયા અને એકબે કલાકના પૂજા પાઠથી મળી જાય તેટલી સસ્તી નથી.

તેના માટે તો જીવન-શોધન-નિર્માણ તેમજ વિકાસની ક્રિયાઓને અનિવાર્ય રૂપમાં પૂરી કરવી પડતી હોય છે.

સત્યનારાયણ વ્રત કથાના ઉપરોક્ત કાર્યને લોકોનાં મનમાં સારીરીતે બેસાડવામાં આવે લોકો સુધી આ કથા પહોચાડવામાં આવે તો તેનાથી ખરેખરું એક મોટું પૂણ્ય ફળ પ્રાપ્ત થશે અને આ વ્રત પરિપૂર્ણ ગણાય.

શ્રી સત્યનારાયણ વ્રત કથાનું પહેલું સોપાન

 વ્યાસ મુનિઉવાચ|| એકદા નૈમિષારણ્યં ઋષય શૌનકાદયઃ| પપ્રચ્છુર્મુનયઃ સર્વે સુતં પૌરાણિકં ખલુ||

નૈમિષારણ્ય એટલે ઋષિમુનિઓનું તપોવન ભારતભરનું એ આધ્યાત્મિક કેન્દ્ર હોમ હવન યજ્ઞ યાગાદિક અન જપ તપથી એ ભૂમિ એટલી પવિત્ર બનેલી છે કે ત્યાં પગ મુકનારના કુવિચારો પણ સુવિચાર માં પલટાઈ જાય છે.

આવું આ પવિત્ર સ્થળ અયોધ્યાની નજીક આવેલા નૈમિષારણ્ય તરીકે પ્રચલિત છે. પરંતુ જો આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિથી જોવામાં આવે તો આ પ્રસંગમાં મનજ  “નૈમિષારણ્ય” છે કેમકે નિમિષ (આંખની પલક મારવા જેટલો સમય) માં જ્યાં આત્મામાં પરમાત્માનો અનુભવ થઈજાય તે નૈમિષ તીર્થ છે. અરણ્ય જંગલને કહેવામાં આવે છે જ્યારે આપણે મનને નિર્જન વનજેવું એકાંત બનાવી દઈ અથવા કોઈપણ માનવ કે દેહધારીને યાદ કરવાના બદલે પરમાત્માની જ સ્મૃતિમાં સ્થિર થઇ જઈએ તો “ભ્રુકુટી” રૂપી ઝુપડીમાં બેસીને આત્માના સ્વરૂપનો અનુભવ થાય તેથી મન રૂપી વનમાં આ દિવ્ય ગુણોની ધારણા કરીને એકાગ્રતાથી બેસવું એજ નૈમિષારણ્યમાં વ્રત કથાને માટે તૈયાર થવા બરાબર છે.

એકવાર આ પૂનિત ભૂમિમાં યજ્ઞ યાગાદિ કરવા વિખ્યાત ઋષિમુનિઓનો  મોટો મેળો યોજાયો હતો યજ્ઞ યાગાદિથી પરવારી રોજ ત્યાં સત્સંગ સંમેલન જામવા લાગ્યું દુરદુર થી મહાન મહાત્માઓ અને વંદનીય વિભૂતિઓ ત્યાં પધારી ઉપસ્થિત શ્રોતાઓને જ્ઞાનામૃતનું પાન કરાવવા લાગ્યા.

આ સમય દરમ્યાન સૂતજી તીર્થાટન કરતા કરતા ત્યાં આવી ચડ્યા. સાધુ પુરુષોનારંગે રંગાયેલા હોવાથી આવા પરમહંસના દિલમાં લોક કલ્યાણની ભાવના ભરેલી હોયછે એટલે આવી પવિત્ર ભૂમિ એમનું વિહાર-ક્ષેત્ર બની જાય છે.

સુતજીએ વલ્કલ ધારણ કર્યા છે અંગ ઉપર દિવ્ય ચિન્હો અંકિત છે જાતાનો મુકુટ સમ્રાટના મુકુતાને પણ ઝાંખો પાડે છે મુખ ઉપર પ્રસન્નતા છવાયેલી છે. સુતાજીના આગમનનાં સમાચાર સાંભળી ઋષિમુનીઓ આદરભાવથી ઉભાથઈ સુતાજીનું સ્વાગત કર્યું તેમજ આદર પૂર્વક ઉચ્ચ આસને બેસાડી પૂજન અર્ચન સ્તુતિ વંદના કરી.

બન્ને હાથ જોડી મસ્તક નામાવી ખૂબ ભક્તિ ભાવથી શૌનકજી ઋષીઓ બોલ્યા એવું કયું વ્રત છે જેને કરવાથી બધાલોકો ઈચ્છિત ફળ મળવી શકે છે?

સુતજી બોલ્યા એકવાર દેવર્ષિ નારદ પણ ભગવાનને આવોજ પ્રશ્ન કર્યો હતો એ પરસંગ આપને કહું છું. એકવાર નારદજી લોકકલ્યાણની ભાવનાથી મૃત્યુલોકમાં ફરતા હતા ત્યાં તેમણે મોટાભાગના લોકોને પોતાનાજ દુષ્કર્મોનાં પ્રભાવથી કષ્ટો ભોગવતા જોયા. તેમના મનમાં કરુણા ઉત્પન થઇ અને આ પ્રાણીઓના દુઃખો કેવીરીતે દૂર થાય એનો વિચાર કરતા કરતા વિષ્ણુ લોકમાં જઈ પહોચ્યા ભગવાન વિષ્ણુ પાસે પહોચી તેમને જગત પાલકની સ્તુતિ કરી.

“સત્યવ્રતં સત્યપરં ત્રિસત્યં સત્યસ્ય યોનિં નિહિતંચ સત્યં. સત્યસ્ય સત્ય મૃત સત્ય નેત્રં સત્યાત્મકં ત્વાં શરણં પ્રપન્નાઃ.”

“હે પ્રભો! આપતો સત્ય સ્વરૂપ છો એટલેજ આપ સ્વતંત્ર છો આપણી કૃપા દ્રષ્ટિ થી ઉન્નત જીવોનું શ્રેય થશે જેથી હું આપના દર્શનથી ભાગ્યશાળી થયો છું.”

સ્તુતિ સાંભળી ભગવાન નારદજીને આવવાનો ઉદેશ પૂછ્યો ત્યારે નારદજી બોલ્યા હે! પ્રભુ ! મૃત્યુલોકમાં પ્રાણીઓ પોતાના પાપ કરોથી જાત જાતના કષ્ટો વેઠી રહ્યા છે કૃપા કરી આપ કોઈ એવો ઉપાય જણાવો કે જેથી કર્મ ફળનો નિયમ પણ ન તૂટે અને પ્રાણીઓના દુઃખ દૂર થાય. ભાગાવને કહ્યું નારદજી! આપે લોકહિતની વાત કરી આથી હું ખુબ પ્રસન્ન હયો છું હું તમને એવું વ્રત બતાવું છું કે જેનાથી આ દુવિધા દૂર થાય “શ્રી સત્યનારાયણ વ્રત” એવું વ્રત છે કે એને વિધિવત કરવાથી આ લોકમાં સુખ અને અંતમાં સદ્ગતી થાય.

નારદજીએ પ્રશ્ન કર્યો આ વ્રત ની શું વિધિ છે ? શું ફળ છે ? આ વ્રત કોને કર્યું ? તે સમજાવો.

આ પ્રશ્નનો જવાબ મળે તેની સાથે  “શ્રી સત્યનારાયણ વ્રત કથા” આ શબ્દો વિશે વિચારીએ તો શ્રી એ ઈશ્વરનું નામ છે તે આપણે કાયમ લેતા હોઈએ છીએ પત્ર લખવો હોયતો શ્રીથી આરંભ કરીએ છીએ શ્રી એટલે શોભા આ જે શોભા છે તે નિસર્ગમાં સર્વત્ર છે. આપણા જીવનમાંય શોભા છે અહી બધા સારીરીતે વ્યવસ્થિત બેઠા છે એટલે અહી શ્રી છે શોભા છે. શ્રી વ્યવસ્થાથી આવે છે. વ્યવસ્થિત સ્વચ્છ બગીચો હોય તો જોઇને આનંદ થાય સ્વચ્છતા અને વ્યવાસ્થીતતા બેઉ મળીને બને છે શોભા તે ઈશ્વરનું લક્ષણ છે.

શ્રી શબ્દ લક્ષ્મીનો વાચક પણ છે અથાર્થ શ્રમનું પ્રતિક છે. શ્રમથી ઉપજાતી પેદાશ શ્રી છે. બે નબરના કાળા નાણાને શ્રી ન કહેવાય.

બીજુ નામ છે સત્ય એટલે સત્ અથાર્થ સચાઈ‍ હશે ત્યાં ભગવાન રહેશે. તુકારામને એકવાર કોઈકે પૂછ્યું ભગવાન કેમ મળે ? તો એમણે કહ્યું ‘ ખરે બોલે જરી, ફુકા સાંઠી જોડે હરિ’ આપણે ફક્ત ખરું બોલીએ એટલે આપણને ભગવાન મળશે તુકારામે બતાવેલો ઉપાય છોડીને આપણે ફોગટના ભળતાજ ઉપાય કરીએ છીએ ! જે વ્યક્તિ સચ્ચાઈ પૂર્વક જીવતો હશેને તે માણસ પાસે ભગવાન આવ્વાનોજ આ ‘સત્’ નામનો અર્થ છે.

નારાયણ એ પણ ઈશ્વરનું નામ છે. એ માણસ સાથે જોડાયેલું છે. નરમાંથી નારાયણ નાર એટલે દોરીજનારો નેતા, માણસ સર્વ સૃષ્ટિનો નેતા છે આસપાસની સૃષ્ટિ સર્વ ભૂત માત્ર માણસના હાથમાં છે.

નારાયણ એટલે નર સમુદાય અહી આશરે અમુક માણસો છે આ એક સમુદાય છે તે સમુદાયમાં ઈશ્વરનું રૂપ તે નારાયણ કહેવાય નાર સમુહમાં રહેનારો દેવ તે નારાયણ આમતો પ્રત્યેકના હ્રદયમાં ઈશ્વર છે પણ જ્યાં સમાજ એકત્ર થયો ત્યાં નારાયણ, નારાયણ એટલે સમુદાયનો દેવ.

માણસનો સમૂહ હોવો જઈએ તેમાં સ્વચ્છતા હોવી જોઈએ સમુદાય હોય પણ સ્વચ્છતા ન હોય તો ત્યાં શોભા નથી અને માણસ એકલો હોય ને ભરપૂર સ્વચ્છતા હોય તો ત્યાં નારાયણ નથી તેથી સમુદાય અને સ્વચ્છતા બેઉ જોઈએ એટલા માટે શ્રી સત્ય નારાયણ નામ સાર્થક થાય છે.

વ્રત એ શબ્દ નો મર્મ સમજવા જેવો છે જે સત્ય વ્રત કહે છે જે માત્ર વચનથી સત્યનું પાલન નથી તી જતું, જેનાથી ધર્મની રક્ષા અને પ્રાણી માત્રનું હિત થાય છે તે વાસ્તવમાં સત્ય વ્રત છે, વિવેક, સંયમ, સેવા અને સાહસ સત્યના સાધકે આ શ્રેષ્ટ ગુણોને સતત વ્યવહારમાં લાવવા જોઈએ અને ધીરે ધીરે વધુ સફળ બનાવતા જવું જોઈએ તેણે આત્મ ચિન્તન-આત્મ શુદ્ધિ-આત્મ નિર્માણ અને આત્મ વિકાશનો કર્મ કોઈપણ પ્રકારની ઢીલ વગર જીવન પરીયંત લાગીજવું એજ સત્ય વ્રત ગણાય.

સત્યાવ્રતીયોના જવલંત ઉદાહરણોમાં હરિશ્ચંદ્ર-તારામતિ તેમજ શ્રી મહાત્મા ગાંધીજી પ્રખર સત્યવતી રહી પોતાનું આત્મ સમર્પણ કરી અમરત્વ મેઅલાવ્યું. આ રીતે આપણે પણ જીવન ભાર સત્યવ્રતનું પાલન કરી આપણા જીવનને ઉજ્વળ કરી પ્રત્યક્ષ દ્રષ્ટાંત પૂરું પાડવું જોઈએ.

અંતિમ શબ્દ કથા રહેલો છે. ઘણા કહે કથા એટલે શું? કથ્યતે અસઉ તે કથા જે પૂર્વી કહેવાઈ છે તેનો નીછોદ તે કથા. ટુકમાં કથાને ઉલટાવો એટલે થાક થાય કથા સાંભળવાથી આપણો માનસિક થાક ઉતારે તે કથા, કથા મન અને હૃદય સુધી પહોચે તો થાક ઉતરે દવા પેટમાં ન જાય તો દર્દ માટે નહિ તેમ કથા મનમાં ન ઉતારો તો થાક પણ ન ઉતારે.

આગળ જણાવેલ વિચારોના અનુસંધાનમાં શ્રી નારદજીના પ્રશ્નોનો પ્રત્યુતર શ્રી ભવાને આપતા આગળ જણાવ્યું કે આ સેવા કાર્યને યોગ્ય રીતે પરિપૂર્ણ કરવા માટે પોતાના શરીરના આરોગ્યને પણ સ્થિર રાખવું આથી ઉપવાસ કરવો અને અંતે શ્રી સત્યનારાયણ ભગવાનની કથા શ્રાવણ કરી પ્રસાદ ધરાવી સર્વ મિત્રોમાં વહેચવો.

આમ સત્ય વ્રતીયો પાસેથી સંસારના બધા કષ્ટો આપત્તિઓ ડરીને ભાગી જાય છે અને જીવન વિઘ્નો વિનાનું સરળ બને છે. આ પ્રમાણે ભગવાને શ્રી નારદજીને સુખ અને સંતોષનું જીવન જીવી શકાય તેવો સહેલો ઉપાય જણાવ્યો.

આ વ્રત સાંભળી નારદજી ભગવાનનો અનુગ્રહ માનતા માનતા તેમના ચરણોમાં પ્રણામ કરી આ મહા વ્રતનો સંસારમાં પ્રચાર કરવા તરત નીકળી પડ્યા.

શ્રી સત્યનારાયણ વ્રત કથાનું બીજું સોપાન

 સૂતઉવાચ|| અથાન્યત્સં પ્રવક્ષ્યામિ કૃતંયેન પુરા દ્વિજ!| કશ્ચિત્કાશિપુરે રમ્યે હયાસી દ્વીપ્રોડતિનિર્ધનઃ||

બીજા અધ્યાયની શરૂઆતમાં શ્રી સૂતજી કહે છે. હે શ્રેષ્ટ જનો! હું આપને સત્ય વ્રત ધારણ કરનારાઓની કથા સંભળાવું છું. કોઈ એક સમયે કાશી પૂરીમાં સદાનંદ નામનો એક બહુ ગરીબ બ્રાહમણ રહેતો હતો. દરિદ્રતાને કારણે દીનભાવાથી વ્યાકુળ થઇને તે જીવન-નિરવાહ માટે ભિક્ષા માગતા અહી તહી ભટક્યા કરતો હતો.

વિચાર કરીએતો આ દરિદ્ર બ્રાહમણનું નામ સદાનંદ એટલે સદા આનંદમાં રહેવા વાળો પરંતુ સદાનેમાટે દુઃખી બનેલો દેખાય છે.શા માટે? તો તે આગળ જોઈશું.

લોક રક્ષક ભગવાન જિજ્ઞાસુઓને સદવિચારો તથા સદપ્રેરણાઓ દ્વારા માર્ગદર્શન આપવા કોઈ અસાધારણ વૃદ્ધ બ્રાહ્મણના તનમાં દિવ્ય પ્રવેશ કરીને સત્ય સ્વરૂપ સમજાવવા માટે ઉપસ્થિત થયા.

વૃદ્ધબ્રાહ્મણે કહ્યું કે હે વિપ્ર! તું દુઃખી સ્થિતિમાં અહી તહી ભટકે છે તે હું જાણું છું.

આગળ જણાવતા કહે છે તું બ્રાહ્મણોચિત સન્માર્ગથી ભટકી ગયો છું અસત્ માર્ગે ચાલવાથી તું આ કષ્ટ ભોગવી રહ્યો છે, તારે પોતાને સત્ય ધર્મ સમજવો પડે તથા સત્યવ્રતનું પાલન કરવાથી તું આ ભ્રાંતિ પૂર્ણ જીવનમાંથી મુક્તિ મેળવીને બ્રાહ્મણોચિત્ત ગૌરવ મેળવી શકીશ ભિક્ષા વગેરેનું અસત આકર્ષણ છોડીદે સત્ય માર્ગનું અવલંબન તને ભગવાનની કૃપાને પાત્ર  બનાવી દેશે. યાચના તો ફક્ત યજ્ઞ માટે અથવા વિપત્તિ નિવારણ માટેજ કરવી જોઈએ. પોતાના સવાર્થ માટે માંગવું એ યોગ્ય છે, પેટ ભરવા માટે ભિક્ષા માગવી એ પાપ કહેવાય એનાથી બ્રહમતેજનો નાશ થાય છે અને દીનતાનો ભાવ વધે બ્રાહ્મણ તો સમાજ પાસેથી જેટલું દાન લે છે તેનાથી અનેક ગણું દાન જ્ઞાનદાન અને સેવા સાધના ના રૂપમાં સમાજને આપતા રહે છે. હે વિપ્ર! તું દીનતા, આળસ, ભય અને અક્રમણયતાને છોડી પોતાના બ્રહ્મ તેજને જાગ્રત કર સાવધાન કર બ્રાહ્મણ તેજ નાશ પામવાથી બ્રાહ્મણની દુર્બુદ્ધિને કારણે અસુરોના જેવું આચરણ કરવા લાગે છે. પોતાના કર્તવ્યમાંથી પથભ્રષ્ટ થવાથી બ્રાહમણ પોતેતો દુઃખ થાય છે પરંતુ એ ઉપરાંત જે સમાજમાં બ્રાહ્મણ વર્ગ પતિત થઇ જાય એ સમાજનું પણ પતન થાય છે. એટલે દીનતા છોડી આ દુર્ભાવમાંથી મુક્તિ મેળવવા અને બ્રાહ્મણોચિત્ત કાર્યોમાં લાગેલો રહીને આનંદ પૂર્વક રહે સદાઆનંદમાં રહી તારું નામ સાર્થક કર.

બ્રાહ્મણો દ્વારા સત્ય ધર્માચરણથી સંસારનું કલ્યાણ થાય છે એ સમજીને તું વહેલામાં વહેલી તકે સંસારના હિતકાર્યોમાં લાગીજા. વિદ્યાની વૃદ્ધિ કર ગુણ-કર્મ-સ્વભાવની દ્રષ્ટીએ તારે પોતેજ બીજાઓની સામે ઉચ્ચ આદર્શ ઉપસ્થિત કરવાઓ જોઈએ તારું કર્તવ્ય છે કે તું ઘેર ઘેર જી સાચી ધાર્મિક ચેતના જાગ્રત કર.

વૃદ્ધ બ્રાહ્મણના રૂપમાં ભગવાનનો આદેશ માની સદાનંદે દીનતા છોડીને પોતાના આચરણને સંપૂર્ણ રીતે સુધારી લીધું. સત્ય વ્રતના પ્રભાવથી તેની પ્રતિષ્ઠા વધી તથા સમાજના શ્રદ્ધાયુક્ત સહકારથી તેને બધા અભાવો દૂર થઈગયા અને તેજસ્વી જીવન જવવા લાગ્યો. ત્યારે તે સત્ય ધર્મની મહત્તા દર્શાવવા માટે ધર્મઅનુષ્ઠાનનું આયોજન પણ કરવા લાગ્યો.

સદાનંદ નિયમ પૂર્વક રવિવાર, એકાદશી, પૂર્ણિમા અથવા બીજા શુભ અવસરો પર સત્યવ્રત માટે આયોજન કરવા લાગ્યો એકવાર આવાજ પ્રસંગમાં એક કઠિયારો ત્યાં પહોચ્યો સમારંભ જોઈને તેના મનમાં પણ વધારે જાણવાની જિજ્ઞાસા પ્રગટ થઇ તથા સત્ય વ્રતનું મહત્વ સમજીને તેને ઘણી પ્રેરણા મળી તેને પોતાની અંદર અપૂર્વ ઉત્સાહ અનુભવ્યો આયોજન પૂરું થયું ત્યારે કઠિયારાએ સત્ય વ્રતના નિયમો જાણવાનો અને એ સબંધી માર્ગદર્શન આપવાનો સદાનંદને આગ્રહ કર્યો.

સદાનંદે કહ્યું- હે ભાઈ ! તું પોતાને દિન સમજીશ નહિ તારી પાસે શ્રમની મહા મુળી  છે સત્યનું પાલન કરવાથી તારા અભાવો અવશ્ય નાશ પામશે. તું શ્રમ પ્રત્યે સન્માનનો ભાવ જાગૃત કર. પૂરા મનોયોગથી કામ કર અને ઈમાનદારી તથા સદ્વ્યવહારનું પાલન કર તું સત્ય ધર્મનો સાધક બન સત્યનારાયણનું આ વ્રત સમસ્ત મનોકામનાઓ પૂરી કરનારું છે. એનાજ પાલનથી  મને આ ધન-વૈભવ પ્રાપ્ત થયા છે. કઠિયારો બ્રાહ્મણના આ બધા વિચારો જાણીને પ્રસન્ન થયો અને સત્યનારાયણનાં વ્રતનું ચિંતન કરતો કરતો પોતાના ઘરે ગયો તે પણ લાકડા વેચવાની સાથે સત્ય વ્રતનું પાલન કરવા લાગ્યો અને તેને પોતાના ગુણ-કર્મ- સ્વભાવમાં સત્ય વ્રતીઅનુરૂપ શુદ્ધિ કરી લીધી જ્યાં સત્યનું પાલન થાય છે ત્યાં સદબુદ્ધિ પ્રવેશ કરે છે સદબુદ્ધિનાં કારણે સમાજમાં પ્રતિષ્ઠા વધે છે. અને પ્રતિષ્ઠા મળતા બધા અભાવો સ્વયં દૂર થઇ જાય છે. પહેલા એ કઠિયારાનું  ઘણું ઓછું વેચાણ થતું હતું સત્યનું અવલંબન લેવાથી તેનો ધંધો વધ્યો અને ધનવાન બની ગયો. પોતે કમાયેલા એ ધનનો સત્યનારાયણ વ્રતમાં વ્યાપક પ્રચારમાં ઉપયોગ કરવા લાગ્યો એ પ્રમાણે કરવાથી તેને ઘણું પુણ્ય મળ્યું અને તે સુખી જીવન વ્યતીત કરવા લાગ્યો. સત્ય વ્રતવાળાને આ પ્રકારે લાભ મળે એ સ્વભાવિક છે. એમાં કોઈ આશ્ચર્યની કોઈ વાત નથી. બ્રાહ્મણ અને કઠિયારો સત્યવ્રતના પ્રભાવથી સુખ શાંતિ અને પ્રગતિ પ્રાપ્ત કરીને જીવનને સાર્થક બનાવી લીધું. આ રીતે બીજાબધા મનુષ્યો પણ સત્યવ્રતને ધારણ કરીને અવશ્ય પોતાનું કલ્યાણ કરી શકે છે માં કોઈ શંકા નથી.

અસ્તુ.